Mâm ngũ quả ngày Tết theo truyền thống gồm 5 loại quả tượng trưng cho năm yếu tố ngũ hành là: Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy được cho là cấu thành nên vũ trụ. Chúng còn thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên. Ngoài ra, ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Những sản vật kết tinh từ mồ hôi, công sức của những người dân lao động chắt chiu qua những vụ mùa. Để đến khi xuân sang nắng ấm, lựa dịp tốt lành mà thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.
Năm là số quả trong mâm tượng chưng cho sự sống, theo quan niệm người xưa là ngũ hành ứng với mệnh của con người. Ngoài ra số 5 là số lẻ tượng trưng cho sự phát triển, sinh sôi, nảy nở.
Hiện nay do thể hiện tính thẩm mỹ cùng thể hiện lòng hiếu thảo đến ông bà, tổ tiên mà người ta không quá cứng nhắc trong chuyện phải là 5 loại quả nữa nhưng ở miền Bắc người ta vẫn chọn số quả lẻ khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết trong khi đó miền Trung và miền Nam thoải mái hơn khi không quan trọng chuyện chọn số quả lẻ hay chẵn mà chủ yếu chọn ý nghĩa của loại quả khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết.
Mâm ngũ quả tuy không quá quan trọng chuyện số quả lẻ hay chẵn nhưng vẫn giữ nguyên các quy ước dân gian như: mâm ngũ quả chỉ bày quả, không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì, số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả (chuối chỉ cần một nải mà không quan tâm số lượng quả).
Cách trình bày mâm ngũ quả Tết 2018 ý nghĩa nhất
Miền Bắc có khí hậu cận nhiệt đới ẩm và có đủ bốn mùa nên các loại quả có sự phong phú và đa dạng. Hầu như tất cả các loại quả đều có thể đặt lên bàn thờ miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt là được.
Tuy nhiên 5 loại quả thường xuất hiện nhất là: Chuối, Phật thủ hay bưởi, đào, quýt, táo. Nải chuối sẽ được đặt ở dưới cùng, ở giữa như bàn tay hứng lấy những gì tinh túy nhất. Màu xanh của chuối tượng trưng cho sự tràn trề nhựa sống của mùa Xuân. Nằm trong lòng sắc xanh ấy có thể là quả bưởi hoặc quả Phật thủ có sắc vàng. Lý do đặt Phật thủ ở giữa vì loại quả này có mười cánh múi chụm lên như 10 ngón tay, được trưng lên bàn thờ tổ tiên với niềm hi vọng cầu mong được bàn tay Phật trời ban phúc ban lộc. Nếu không tìm được Phật thủ thì có thể đặt quả bưởi vàng căng tròn, tràn đầy, hứa hẹn sự may mắn. Tiếp sau đó là ba loại quả mang màu sắc khác nhau và tượng trưng cho những điều khác nhau. Nếu quả đào tượng trưng cho sắc hồng thể hiện sự thăng tiến, thành đạt, thì táo mang màu đỏ có nghĩa là phú quý, giàu sang, màu vàng thắm của quýt hi vọng năm mới đầy may mắn và đoàn tụ. Đủ đủ, sung là hai thứ quả mà mọi người luôn muốn đặt lên bàn thờ gia tiên vào những ngày Tết, với mong muốn sự sung túc, đầy đủ sẽ đến với gia đình mình và tránh được sự khó khăn, bần hàn.
Trả lời tờ Khám Phá, chuyên gia phong thủy Hoàng Anh Hùng lưu ý, mâm ngũ quả ngày Tết phải thể hiện được đủ ngũ hành đó là: Kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Để thể hiện được điều này, các gia đình nên lựa chọn loại quả có màu sắc phù hợp với ngũ hành ví dụ như: Đào tượng trưng cho hành KIM, chuối tượng trưng cho hành MỘC, hồng xiêm tượng trưng cho hành THỦY, ớt tượng trưng cho hành HỎA, bưởi tượng trưng cho hành THỔ. “Không có bất cứ sự kiêng kỵ nào trong mâm ngũ quả ngày Tết cả. Bởi hoa quả là kết tinh của trời đất đều là hương thơm, quả ngọt dâng lên tổ tiên và thể hiện lòng thành kính của con cháu”, ông Hùng nói.
Về các bài trí hoa trên bàn thờ ngày Tết, những loại hoa không nên đưa lên như: Hoa ly, lan, hoa loa kèn vì đây là những loại hoa ngoại lai, các gia đình cũng nên chú ý.
Người dân nơi đây không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu là sự thành tâm của khúc ruột miền Trung cằn cỗi đối với ông bà, tổ tiên. Khó khăn là thế nhưng địa hình lại nằm trong sự giao thương giữa hai miền Bắc – Nam làm cho mâm ngũ quả của người miền Trung vẫn bày biện đủ “ngũ sắc”: Chuối, mãng cầu, sung, dừa, thanh long, xoài.. rất đẹp mắt.
Nếu như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày lên bàn thờ, kể cả quả ớt mang vị cay đắng, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt là được; thì người miền Nam lại có sự kiêng cữ. Mâm ngũ quả đẹp ngày Tết của họ không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi” thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt vì câu “quýt làm cam chịu”.
Trên mâm ngũ quả của người miền Nam chuộng dừa, mãng cầu, bưởi, xoài, sung (theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 quả dứa (trái thơm) thể hiện sự vững vàng. Đặc biệt, mâm ngũ quả của người miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.
Mỗi miền mỗi khác tùy vào đặc trưng khí hậu, sản vật và quan niệm riêng, nhưng tựu chung, mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, của nếp văn hóa dân tộc, của ý nguyện cầu hòa, an, đủ của người dân Việt. Chính vì vậy, người dân Việt dù ở phương trời nào, đến ngày Tết cổ truyền vẫn không bỏ qua tục lệ này, như một sự nhắc nhở, cho bản thân và cho con cháu, về cội nguồn của mình.
4 sai lầm bạn cần tránh khi trình bày mâm ngũ quả ngày Tết
Mâm ngũ quả cần có trước đêm 30 Tết, và thường được các gia đình bày biện vào sáng 30 Tết. Nhưng việc chọn mua được tiến hành sớm hơn nhiều. Nhiều gia đình có thể mua quả từ ngày 27 – 28 Tết, hoặc sớm hơn.
Do đó, nếu không tính toán thời gian mà chọn mua ngay những quả đã chín đẹp thì khi bày, quả có thể bị chín quá hoặc lá bị héo. Nên lựa những quả già nhưng chưa chín quá. Chuối nhất định phải là chuối xanh. Các loại quả khác như xoài, mãng cầu, đu đủ, hồng… nên chọn mua quả ương. Dưa hấu mang tính đấng trí nhân quân tử nên chọn những quả xanh vỏ đỏ lòng. Dù có nhiều loại hoa quả, cũng nên bày thêm quả Phật thủ là biểu tượng của bàn tay Phật.
Bày hoa, thực phẩm khác lên mâm ngũ quả
Hiện nay, các loại hoa quả, trái cây đa dạng và phong phú hơn trước rất nhiều nên người ta cũng không câu nệ cứng nhắc ngũ quả chỉ gồm 5 loại quả nữa mà có thể bày nhiều loại quả hơn. Tuy nhiên, cần chú ý rằng: mâm ngũ quả thì chỉ bày quả chứ không nên đặt thêm hoa hoặc bất cứ thực phẩm nào khác.
Bày trái cây lên mâm ngũ quả khi vỏ còn ướt
Trái cây còn ướt mà được bày trí ngay vào mâm thì những nơi như cuống trái hoặc chỗ tiếp xúc giữa các trái cây với nhau hay chỗ tiếp xúc giữa vỏ trái cây với mâm sẽ dễ bị đọng nước; nhanh chóng gây úng, mốc hỏng, …
Trước khi đặt lên mâm chưng thì bạn có thể làm khô ráo phần ngoài trái cây sau khi rửa bằng nhiều cách như: Dùng khăn khô sạch (có thể khăn giấy khô, nếu là khăn vải thì phải là khăn mới) hoặc cho trái cây ra rổ lớn để chỗ thoáng gió 1 lúc là được. Cũng không cần phơi nắng để tránh trái cây héo.
Không bày những quả có gai, mùi hắc vào mâm ngũ quả
Trong mâm ngũ quả thường có 5 loại quả biểu tượng của những mong muốn cho gia đình với các yếu tố cầu may: Phúc (phúc đức) – Lộc (giàu có) – Thọ (tuổi thọ) – Khang (sức khỏe) – Ninh (bình an). Chính vì những yếu tố này mà không phải ngẫu nhiên loại quả nào cũng được chọn bày trên bàn thờ ngày Tết mà chúng phải phù hợp và đạt được những yếu tố mang ý nghĩa như trên như chuối, bưởi, quất, bưởi, xoài, đu đủ.
Tránh bày những loại quả quả có gai nhọn: mít, sầu riêng, chôm chôm, quả có mùi quá hắc hoặc có vị cay, đắng: sầu riêng, ớt cay, tiêu; quả thuộc hệ rau: cà chua, chua me, thanh trà…quả mọc sát đất, mọc gần nơi ô uế hoặc quả dại.