Câu chuyện mà bạn thường được nghe kể hoặc xem tuồng cổ chuyển thể từ sự tích ông, có hai vợ chồng vì nghèo khổ mà phải bỏ nhau. Sau này, người vợ tìm được chồng mới sống hạnh phúc, còn người chồng cũ vẫn tiếp tục cuộc sống trong nghèo khó. Tình cờ trong một lần xin ăn, người chồng cũ vô tình gặp lại người vợ cũ và được bà hậu đãi. Đúng lúc, người chồng mới về bắt gặp, sinh lòng nghi ngờ vợ mình. Người vợ cảm thấy oan ức và đâm đầu vào đống lửa chết, người chồng cũ thấy cảm thương tiếc chết theo và người chồng mới sau đó hiểu ra tấm lòng của vợ mình cũng quyết định nhảy vào lửa mà chết. Thấy sự việc, Ngọc hoàng cảm kích tình nghĩa và phong cho ba người làm Táo quân hay còn gọi là Vua Bếp.
Vị trí cúng ông Công, ông Táo
Ngày 23 tháng Chạp âm lịch, mâm cúng ông Táo được đặt ở bếp, còn ông Công được cúng ở bàn thờ chính trên nhà cùng với bàn gia tiên. Bạn cần chuẩn bị ít nhất 2 bàn thờ và 2 cá chép. Sau khi hóa vàng thì tro của bát hương, chân hương và cá chép sẽ được thả xuống sông, hồ để đưa các thần về Trời. Ở các thành phố ngày nay, người ta hay tách ra làm 3: Táo quân – ở trong bếp, tổ tiên – bàn thờ chính trong nhà, còn Thổ công được gộp chung vào bàn thờ ngoài trời, gọi là bàn thờ Trời Đất, thông thường là trên sân thượng của các nhà.
Vị trí cúng ông Táo
Lưu ý: Khi cúng ông Táo phải đặt trong bếp, khi cúng bạn phải bật bếp lên cho lửa cháy rực, mâm cỗ đầy đủ thì cả nhà quanh năm no ấm.
Theo phong tục lệ cổ truyền người Việt ta, hàng năm cứ đến ngày 23 tháng Chạp âm lịch, Táo Quân lại cưỡi cá chép (ngựa ở một số nơi) bay về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng mọi việc xảy ra trong gia đình một năm qua. Suốt năm, ông Táo ở trong bếp mỗi gia đình nên biết tường tận tất cả mọi chuyện hay dở tốt xấu xảy ra trong nhà. Người dân thường làm lễ tiễn đưa Ông Táo về chầu Ngọc Hoàng kha trọng thể để cầu ban phước lộc cho năm mới sắp đến.
Lễ cúng ông Táo thường được diễn ra trước 12h trưa. Sau khi cúng xong, người dân sẽ hóa vàng đồ lễ, cá chép sẽ đem thả xuống sông, hồ, biển hay giếng nước, tùy theo khu vực sinh sống.
Lễ vật cúng ông Công, ông Táo
Lễ vật cúng gồm có: Mũ Ông Công 3 chiếc (2 mũ cho 2 Táo ông và 1mũ Táo bà). Mũ của các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ của Táo bà không có cánh chuồn. Những mũ này được trang trí với các gương nhỏ hình tròn lóng lánh và những dây kim tuyến màu sắc sặc sỡ. Có khi người ta chỉ cúng tượng trưng một cỗ mũ ông công (có hai cánh chuồn) lại kèm theo một chiếc áo và một đôi hia bằng giấy. Màu sắc của mũ, áo hay hia ông Táo thay đổi hàng năm theo ngũ hành.
Những đồ “vàng mã” (mũ, áo, hia, và một số vàng thỏi bằng giấy) sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị cũ.
Ngoài ra, để các ông và bà Táo có phương tiện về trời, ở miền Bắc người ta còn cúng một con cá chép sống thả trong chậu nước, ngụ ý cá biến thành Rồng đưa ông Táo về trời. Cá chép này sẽ được “phóng sinh” (thả ra ao, hồ hay sông) sau khi cúng. Miền Trung, người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ để làm phương tiện cho Táo quân về trời.. Còn ỏ miền Nam thì cúng đơn giãn hơn, chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy là đủ và ít bánh kẹo.
Tùy theo từng gia cảnh từng gia đình, ngoài các lễ vật chính trên, người ta làm lễ mặn (với chân giò luộc, xôi gà, các món nấu nấm, măng…) hay lễ chay (với hoa, quả, trầu cau, giấy vàng, giấy bạc…) để tiễn ông Công ông Táo.
Theo phong tục cổ xưa, đối với những gia đình có trẻ con, người ta còn cúng Táo quân thêm một con gà luộc. Gà luộc này thường phải gà cồ mới tập gáy (gà mới lớn) để ngụ ý nhờ Táo quân xin với Ngọc Hoàng Thượng Đế cho đứa trẻ sau này lớn lên có nhiều nghị lực và sinh khí hiên ngang như gà cồ.
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại:…………
Hôm nay, ngày 23 tháng chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật. Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành. Chúng con lễ bạn tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Chú ý: Sau khi bày lễ, thắp hương và khấn xong, đợi hương tàn lại thắp thêm một tuần hương nữa lễ tạ rồi hóa vàng mã và thả cá chép ra ao, hồ, sông, suối… để cá trở ông Táo lên chầu trời.